ชาติกำเนิด

พระศาสนโศภน (ภา ภาณโก) มีนามเดิมว่า ใช้ ภายหลังเปลี่ยนชื่อเป็น ภา ท่านเป็นบุตรคนเดียวของเถ้าแก่ชุนกับนางฟักทอง แซ่แต้ เกิดเมื่อวันพฤหัสบดีที่ 18 พฤศจิกายน พ.ศ. 2423 แรม 2 ค่ำ เดือน 12 ที่ตำบลวัดทองนพคุณ อำเภอคลองสาน จังหวัดธนบุรี บิดาท่านเสียชีวิตตั้งแต่ท่านอายุยังน้อย มารดาจึงแต่งงานใหม่มีบุตรชายอีกหนึ่งคนชื่อเทียนเป๊า ซึ่งภายหลังได้รับราชการทหารมียศและบรรดาศักดิ์เป็น พันโท พระสุวรรณชิต (วร กังสวร) (ชื่อและนามสกุลใหม่ที่สมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ประทานให้)[1]

อุปสมบท

พระศาสนโศภนบรรพชาเป็นสามเณร เมื่อวันที่ 7 มกราคม พ.ศ. 2440 ที่วัดบุรณศิริมาตยาราม มีพระปัญญาพิศาลเถระ (สิงห์ อคฺคธมฺโม) วัดปทุมวนารามราชวรวิหาร เป็นพระอุปัชฌาย์ แล้วย้ายมาอยู่วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม เมื่ออายุครบอุปสมบท ได้เข้าอุปสมบทที่วัดราชบพิธฯ เมื่อวันที่ 11 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2442 โดยมีพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าพระอรุณนิภาคุณากร เป็นพระอุปัชฌาย์ พระภัทรศีลสังวร (เทด) วัดราชผาติการามวรวิหาร เป็นพระกรรมวาจาจารย์ ได้รับฉายาว่า "ภาณโก"

การศึกษา

ก่อนบวชท่านได้ศึกษาภาษาไทยกับนายรองราชบรรหาร (แย้ม) อุปสมบทแล้วได้ศึกษาภาษาบาลีกับอาจารย์หลายท่าน ได้แก่ พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า ขณะดำรงพระยศเป็นหม่อมเจ้าและพระองค์เจ้า พระยาธรรมปรีชา (ทิม) นายชู เปรียญ และนายนวลบ้าง ต่อมาสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส โปรดให้ไปเรียนกับพระองค์ที่วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร จนปี พ.ศ. 2441 ท่านสอบได้บาเรียนตรี (หลักสูตรเฉพาะของมหามกุฏราชวิทยาลัย) และปี พ.ศ. 2446 สอบบาลีสนามหลวงที่วัดพระศรีรัตนศาสดารามได้เปรียญธรรม 3 ประโยค ได้รับพระราชทานพัดหน้านางพื้นแพรเหลืองปักดิ้นเลื่อม[2] ในการทรงตั้งเปรียญเมื่อวันที่ 19 กันยายน พ.ศ. 2447[3]